Ephessos, Smyrna, Kolophon, Notion antik kentleri ile Nif dağı arasında, Küçük Menderes (Kaystros) nehri havzasının verimli toprakları üzerinde, İzmir’in yanı başında, adını tabiatın ana tanrıçası, dağların hakimi, bitkilerin, hayvanların ve insanların yaratıcısı olduğu rivayet edilen “Meter Gallessia”dan alan şehrin, daha sonra “Torbalı”ya dönüşecek, ilk ismi Triyanna, diğer bir deyişle Tripolis…
Kökleri, tarımla uğraşanların ana tanrıçasına kadar uzanan bu tanrıçanın adı zamanla Kybele, Gaia, Rheia veya Artemis olarak adlandırılmış olsa da, ad değişikliği esası etkilememiş. Çünkü farklı dönemlerde bu tanrıçalara aynı anlamlar yüklenmiş.
Antik İonia Bölgesi’nde olan şehir, Efes’e 30 kilometre, İzmir’e ise 40 kilometre uzaklıkta iken buradan 5 kilometre uzaklıktaki, Ana Tanrıça’ya ait olduğu düşünülen bir kutsal mağara ise şu an Uyuzdere denilen mevkide…
Torbalı adı ise Metropolis’in yüzyıllar içinde söylenip, değişerek, günümüze gelmiş biçimi olup, Osmanlı Dönemi’nde de bölge “Kızılhisar” olarak adlandırılmış.
Bundan yıllar önce ilk kez gittiğimde henüz bu derece ortaya çıkmamış, ben de ondan bu defa etkilendiğim kadar etkilenmemiştim. Belki de onu yazmak bu nedenle bu kadar gecikti.
1990 yılından bu yana sürdürülen kazılarla gün ışığına çıkarılmaya çalışılan şehir, tam da ziyaretçilerine kapılarını açmak için hazırlıkların sonuna gelindiğinde, sesinin duyulmasına yardımcı olabilmem için, bir kez daha, onu tam anlamıyla hissetmem, hakkında bir iki cümle yazmam için seslenerek, beni davet etmişti. Tabi ki davetini severek kabul ettim…
Bu bölgedeki en erken yerleşim yeri olmasına rağmen, sessizce fark edilmeyi beklerken, bir yandan da kulağıma “Ben Neolitik, Kalkolotik ve Tunç çağlarında, Frigya, Lydia, Pers, Roma ve Bizans dönemlerinde, hatta Selçuklu, Aydınoğulları ve Osmanlı hakimiyetleri döneminde de vardım diye fısıldıyordu.
İzmir ve Efes arasındaki ana yol üzerindeki zeytin ve çam ağaçları ile bezenmiş bir tepe ve eteklerinde kurulmuş olması ise aslında onun ne denli önemli bir yer olduğunun kanıtı. Nehrin ve ovanın getirdiği zenginlik, çağlar boyunca bölgenin canlı kalmasına neden olmuş.
Her türlü ticari malın, nakliyesi açısından bir geçiş istasyonu olan bu küçük, fakat çok önemli şehrin, çevresindeki verimli ovalarda yapılan zeytin, üzüm, pamuk üretiminden sağlanan gelirlerle ekonomisi gelişmiş, özellikle şarap ve zeytinyağı üreticiliğine ait ününden, Strabon dahi söz etmiş.
Şehrin en önemli yapılarından olan, güneye bakan yamacının üzerine kurulmuş, yaklaşık dört bin kişilik Helenistik döneme ait tiyatro, her dönemde sosyal, kültürel ve sanatsal faaliyetlere ev sahipliği yapmış.
Tamamı mermerden yapılmış olan tiyatronun oturma bölümünün en önünde beş adet özel koltuk var. Dışarıdan gelen önemli konuklar, din adamları ve imparatorlar için yapılan bu koltukların arkası Zeus’un yıldırım demeti ve kalkanlı Ares kabartması, merdiven kenarları ise her biri değişik desene sahip aslan ayaklarıyla süslenmiş. Ancak bunlardan biri kollarındaki grifon* başları ve arkasındaki kanat kabartmaları ile diğerlerinden farklı görünüyor.
Tiyatro yakınındaki “Mozaikli Resepsiyon Salonu”nun duvarlarında geometrik şekiller, dört mevsimi simgeleyen yer döşemesi mozaiklerde “Tiyatro ve Eğlence Tanrısı Dionysos, karısı Ariadne, Maenad ve Eros” figürlerinin yanı sıra balık ve kuş motifleri de var.
Güvenliğin sağlandığı stratejik bir konuma sahip, Torbalı ovasına hakim, çevrenin rahatlıkla gözlemlenebildiği, Yukarı Şehrin (Akropol) güçlü surlarının iki yanındaki kapılardan, ana giriş kapısı şehrin merkezine, diğeri ise, kaya mezarlarının bulunduğu mezarlık alanına açılıyor.
Şehir ile ilgili kararların alındığı Meclis Binasının (Bouleuterion) 400 kişi kapasiteli toplantı salonu, merdivenlerle iki bölüme ayrılmış. Dairesel oturma sıraları, antik tiyatrolarda olduğu gibi at nalı formunda tasarlanmış.
Yağmur ve güneşten korunmak amacıyla yapılan “Sütunlu Galeri” (Stoa) dini törenlerde, siyasi ve felsefi toplantılarda, ticari ve kültürel etkinliklerde kullanılmış.
Roma döneminde yapılan Hamamlar (Gymnasium ve Palaestra), Zengin Evleri (Peristyl), Dükkanlar, Genel Tuvaletler gibi yapılar ve mekanlar şehrin küçük ama konforlu ve zengin bir şehir olduğunu yerinde görmemizi sağlarken, kazılar sırasında çıkarılan seramik, sikke, cam, heykel, kemik ve fildişi eserler, birçok Helenistik dönem seramikleri ile maden eserler de, bugün İzmir ve Selçuk müzelerinde sergileniyor.
Metropolis’in aynı zamanda bir cam üretim merkezi olduğu ise kazıların son dönemlerinde çıkarılan cam üretim fırınından anlaşılmış. Kilise himayesinde kurulduğu tahmin edilen cam üretim atölyesindeki buluntular, bölgeye Atina’dan seramik ithal edildiğinin göstergesi olduğu söyleniyor.
Helenistik dönemde burada yaşayanlar için savaş tanrısı Ares’in büyük önemi var. Bu nedenle şehrin koruyucusu olduğunu kabul ettikleri ve saygı duydukları tanrı için bir de Akropol üzerinde tapınak yapmışlar. Dönemin sanat açısından önemli bir merkezi olduğu bilinen Metropolis’te çok kaliteli ve özgün heykeller de üretilmiş.
Bir dönem Metropolis bir piskoposluk merkezi haline gelmiş. Ancak savaşlar ve ekonomik nedenlerden dolayı küçülmeye başlamış ve kentte savunma amaçlı bir kale inşa edilmiş.
14. yüzyıldan itibaren bölgenin Aydınoğulları Beyliği’nin eline geçmesiyle beraber Metropolis de Aydınoğulları Beyliği idaresi altına girmiş.
Şu an şehrin iki yanında, eski isimleri Osmanlı hakimiyeti döneminde Selimiye ve Hamidiye olan, şimdi ise Yeniköy ve Özbey olarak anılan köyler var.
Bu köylerin hikayesi ise, demiryoluyla İzmir’den Aydın’a giderken, tarımsal açıdan değerlendirilmeyen ovayı gören Sultan Abdülhamit’in, 1893 yılında bir Rum’dan satın alarak, padişah çiftliği olarak kayıtlara geçirtmesi ile başlıyor.
O dönemde bir kaç evden ibaret olan Torbalı, Abdulhamit’in korumasında büyük bir gelişme göstererek, belediye statüsü kazanıyor. Padişah tarafından görevlendirilen Kahya Murat Bey, çevrede bulunan Cellat ve Nohut göllerinden kaynaklanan sıtma hastalığını yok etmek amacıyla okaliptüs ağaçları diktiriyor. İlçenin merkezini de çam ve çınar ağaçlarıyla süslüyor. Sultan’ın büyük önem verdiği bu ağaçlandırma faaliyetinde, ağaçlara zarar veren kişilerin bir altın ceza ödemek zorunda olması, çevreye ne kadar değer verildiğinin göstergesi. Zirai faaliyetlerin gelişmesi için Afrika’dan zenci işçiler getiriliyor. Şu an bu köylerden bir kaçında hala bu gelen ailelerin torunları yaşıyor.
Bataklıklar kurutulduktan sonra hızla yerleşime açılan bölgeye, 93 Harbi sonrasında Balkanlar’dan göçen Türk aileler yerleştirilirken, Oğuz deresi civarında yaşayan yörük aşiretlerine de yerleşim imkanı sağlanıyor.
Yeniköy ve Özbey, Sultan tarafından, bir örnek cami, okul, çeşme ve havuz yaptırılarak kurulan 14 köyden sadece ikisi.
Metropolis’i ziyaretimiz sonrası dinlenmek için Yeniköy’ün merkezindeki “Köy Kahvesi’nde çaylarımızı içerken, sohbet ettiğimiz kahvenin sahibi Ömer Faruk bey bize köyün hikayesini anlatıyor.
Ömür Faruk bey aslında Yeniköy’lü bir fizik öğretmeni. Uzun yıllar büyük şehirlerde öğretmenlik yaptıktan sonra, baba topraklarına dönmüş ve şehrin merkezindeki ailesinden kalan kahvehaneyi tekrar hayata geçirmiş.
Asıl amacı kahve işletmekten öte bölgenin tanıtımına katkıda bulunmak olan Ömer Faruk bey ile sohbetimiz koyulaşınca,bize eşiyle birlikte 42 çeşit bitkinin karışımı ile ürettikleri bozadan ikram ediyor. O kadar lezzetli ki, tadı damağımızda kalıyor…
Kendisi ile köyün tarihi hakkında uzun sohbetler yapıyoruz. Bize diğer köylerde de olan cami, okul, çeşme ve havuzu göstererek, dördünün de sağlam kaldığı tek köy olduğunu söylüyor. Şu an bu yapılardan okul ve camide tadilat var.
Metropolis kapılarını ziyaretçilerine açmak üzere hazırlıklarını tamamlarken, Yeniköy’de de aynı hazırlıkları görmek oldukça heyecan verici…
Belki bir gün sizin de yolunuz oraya düşer ise anlattıklarımda ne kadar haklı olduğumu anlayabilirsiniz…
(*) Gövdesini aslandan, başını ve kanatlarını kartaldan alan efsanevi bir figür olan Grifon’’un yeryüzü ve gökyüzünün en güçlü hayvanlarının birleşimiyle oluştuğu için dayanılmaz bir güce sahip olduğuna inanılıyor. Yunan mitolojisinde Grifon Dionysos’un şarap çanağının muhafızı olarak geçiyor.
Pingback: Buy viagra overnight delivery
Pingback: generic cialis
Pingback: cialis 20mg price
Pingback: cialis online canada
Pingback: Buy branded viagra
Pingback: cheap albuterol
Pingback: best price 100mg generic viagra
Pingback: Canadian pharmacy viagra
Pingback: generic cialis no doctor's prescription
Pingback: cialis online pharmacy
Pingback: viagra without a doctor prescription
Pingback: where to buy naltrexone
Pingback: cialis coupon cvs
Pingback: cialis black
Pingback: buy careprost in the usa
Pingback: where to buy tylenol arthritis
Pingback: free viagra without prescription
Pingback: chloroquine tablet 500mg
Pingback: viagra for sale
Pingback: online pharmacy viagra
Pingback: viagra 100mg
Pingback: ed medication
Pingback: erectile dysfunction medications
Pingback: non prescription erection pills
Pingback: walmart pharmacy
Pingback: canadian online pharmacy
Pingback: Buy cialis online
Pingback: levitra generic
Pingback: levitra canada
Pingback: vardenafil for sale
Pingback: 20mg cialis vs 100mg viagra
Pingback: legitimate online slots for money
Pingback: buy cialis online
Pingback: casinos
Pingback: viagra pills
Pingback: real money casino
Pingback: casino online slots
Pingback: generic viagra 20mg pills erections
Pingback: tadalafil citrate
Pingback: reviews of careprost generic latisse
Pingback: personal loan
Pingback: over the counter cialis
Pingback: cash payday
Pingback: loan online
Pingback: viagra cost
Pingback: optional health care viagra abortion
Pingback: cialis to buy
Pingback: cialis generic
Pingback: 20 cialis
Pingback: cialis to buy
Pingback: cialis 20
Pingback: chewable viagra 100mg
Pingback: buy chloroquine phosphate
Pingback: play online casino real money
Pingback: online casino usa
Pingback: vegas casino online
Pingback: casino online slots
Pingback: sildenafil citrate
Pingback: cheap viagra online canadian pharmacy
Pingback: viagra without doctor prescription
Pingback: online viagra
Pingback: buy viagra canada
Pingback: online viagra
Pingback: buy cialis online cheap
Pingback: buy viagra uk
Pingback: viagra connect
Pingback: viagra for women judpharmacys
Pingback: cialis tadalafil
Pingback: buying generic viagra online
Pingback: cheap viagra generic
Pingback: tadalafil vs sildenafil
Pingback: buy cialis pills
Pingback: real online casino
Pingback: online slots real money
Pingback: http://viagrabs.com
Pingback: where to buy viagra online canada
Pingback: cialistodo.com
Pingback: paypal to buy viagra
Pingback: buy viagra online without prescriptions
Pingback: prescription cialis prices
Pingback: buy viagra
Pingback: viagra 100mg
Pingback: viagra pills
Pingback: sildenafil citrate 20 mg
Pingback: cialis prices
Pingback: when will generic viagra be available
Pingback: viagra 100mg coupon
Pingback: Buy generic viagra online
Pingback: viagra cheap online canada
Pingback: Canadian healthcare viagra sales
Pingback: Levitra vs viagra
Pingback: Viagra brand
Pingback: essay paper writing service
Pingback: cialis for sale
Pingback: cialis generic over the counter
Pingback: cialis online
Pingback: cialis for daily use
Pingback: viagra without prescription
Pingback: viagra price comparison
Pingback: how does viagra work
Pingback: cheap viagra
Pingback: canadian pharmaceuticals online safe
Pingback: canadian mail order pharmacies
Pingback: online canadian pharmacy
Pingback: Plendil
Pingback: Cialis Super Active
Pingback: viagra